Babette Rump: Ethische dilemma’s bij verpleeghuizen in de zomerperiode

Geplaatst op: 26 juli 2022

Binnen de grote uitdagingen die momenteel een rol spelen in de zorg, kan het ethisch perspectief niet ontbreken. William Wezenbeek, deskundige infectiepreventie van de GGD Zeeland, bevraagt dr. Babette Rump, arts M+G en ethicus, over de ethische dilemma’s bij verpleeghuizen in de zomerperiode.

Verschillende huizen maken verschillende keuzes in hun infectiepreventiemaatregelen, gaat dit wel goed? Hebben we allemaal nog wel hetzelfde doel voor ogen?   

Dat verschillende huizen deze zomer verschillende keuzes maken, is in zichzelf niet zo’n probleem. Als we de afgelopen twee jaar iets hebben geleerd, dan is het wel dat we in de VVT behoefte hebben aan maatwerk. Ieder huis heeft een eigen missie, visie en identiteit. Het is bijvoorbeeld niet moeilijk om je voor te stellen hoe een woonzorgcentrum met hoofdzakelijk jonge bewoners met fysieke beperkingen andere prioriteiten stelt dan een huis waarin de meeste bewoners in de laatste levensfase verkeren. Soms ligt de nadruk op autonomie en kwaliteit van zorg; dan weer staat kwaliteit van leven en waardig sterven meer op de voorgrond. Wat in de ene setting volkomen proportioneel is, kan in een andere setting een niet te overbrugbare concessie op de kernwaarden zijn.

Maar krijg je dan geen willekeur aan maatregelen?   

Maatwerk is niet hetzelfde als willekeur. Dat verschillende huizen verschillende keuzes maken, dat moet je denk ik als sector goed blijven uitleggen. Het verschil tussen maatwerk en willekeur is van buitenaf namelijk moeilijk te zien. Het ongemak ontstaat denk ik vooral daar, waar niet duidelijk is op basis van welke argumenten de keuzes zijn gemaakt en wie daarover heeft meebeslist. Hebben cliënten en hun vertegenwoordigers wel mee kunnen beslissen?

Wat ook meespeelt is dat veel mensen de neiging hebben om ingewikkelde ethische keuzes voor zich uit te schuiven. Dat is heel logisch en niet noodzakelijk verkeerd, dingen hebben soms ook tijd nodig om te rijpen. Het probleem bij corona is alleen dat deze strategie simpelweg niet werkt. Je kunt de dingen niet voor je uitschuiven, want niets doen is in het coronavraagstuk evengoed een expliciete keuze zoals elke andere. Een keuze zelf met grote consequenties.

Je raad dus weloverwogen keuzes aan, maar op basis van wat maak je zo’n keuze?

Aan het begin van de pandemie hebben we hier ook al eens advies over gegeven en dat advies is eigenlijk nog steeds actueel. Probeer in eerste instantie uit te gaan van de algemene eisen van redelijkheid: welke doelen streef je na in jouw woonzorgcentrum en is het beleid ten opzichte van dat doel effectief, proportioneel en niet meer belastend dan strikt noodzakelijk?

Specifiek bij corona is het verder belangrijk om goed in beeld te brengen wat de waarden zijn die je als huis belangrijk vindt. Het coronabeleid heeft namelijk een sterke focus op gezondheid en voorkomen van sterfte, en dit zijn niet noodzakelijk de meest belangrijke waarden binnen de VVT. De ervaring heeft geleerd dat het belangrijk is om daar expliciet iets tegenover te stellen anders neemt het curatieve perspectief de overhand. Juist ook waarden als kwaliteit van leven en waardig sterven zouden gewicht in de schaal moeten kunnen leggen.

Bredere gezondheidsconcepten zoals die van Machteld Huber (6 domeinen van positieve gezondheid) en Martha Nussbaum (10 capabilities) zijn goede voorbeelden van uitgewerkte kaders die helpen te expliciteren wat nog meer belangrijk kan zijn. Het kan behulpzaam zijn om een dergelijk concept te gebruiken als checklist.

Dus je raadt huizen in de VVT sector aan om bij het opstellen van beleid vooral expliciet te maken welke waarden en argumenten een rol hebben gespeeld en wie er hebben meebeslist. Maar dan geldt nog steeds dat mensen het er niet mee eens kunnen zijn? En wat als er straks weer heel veel corona is?

Dat is waar en ook dan helpt expliciteren, want expliciteren heeft nog twee belangrijke voordelen. Ten eerste geldt: hoe beter je weet op basis van welke argumenten bepaalde keuzes zijn gemaakt, hoe sneller je kunt schakelen als dat nodig mocht zijn. En die snelheid is belangrijk in tijden van corona waarin de realiteit van risico’s en kansen voortdurend verandert.

Ten tweede geeft het mensen de mogelijkheid het beleid te begrijpen. Zo kunnen ze ook aanwijzen waar de pijn zit als ze het er niet mee eens zijn. Dit is essentieel omdat het een illusie is te denken dat alle bewoners hun woonzorgcentrum kiezen op basis van hoe goed het huis past bij wie ze zijn en wat ze belangrijk vinden in het leven. Door lange wachttijden en schaarste in de aanpalende zorgdomeinen is er vaak weinig te kiezen. Vaak ook speelt de plek waar een huis staat en de afstand tot de dierbaren een grotere rol dan missie, visie of kernwaarden. We zijn een pluriforme samenleving en dat geldt evenzo voor de bewoners van verpleeg en verzorgingshuizen. Zo kan een ethische keuze die in theorie goed verdedigbaar lijkt, in de praktijk voor sommige bewoners heel anders uitpakken.

Maar wat doe je dan? Wat als iemand het niet eens is met het gekozen beleid?

Dan gaan denk ik je plichten en verantwoordelijkheden als zorginstelling spelen. Als je bijvoorbeeld eenmaal besloten hebt dat een bepaalde collectieve maatregel in jouw zorgsetting niet proportioneel is, dan heb je denk ik wel de plicht om een individueel alternatief te bieden aan bewoners die hier anders in staan. Welke mogelijkheden kun je iemand bieden om zichzelf op een andere manier te beschermen tegen corona? Dat zou kunnen zijn dat je iemand op een andere afdeling plaatst, of zelfs een andere vestiging. Je kunt voor iemand de bezoekregeling anders organiseren of de zomerbarbecue anders vormgeven.

En andersom natuurlijk. Het kan soms ook gebeuren dat een bepaalde maatregel zo negatief uitpakt voor iemand dat het zijn doel voorbij streeft. Dan is het goed in te denken dat je dan een individuele uitzondering wilt maken. En dat is denk ik precies het maatwerk dat we met elkaar moeten nastreven. En dat is echt iets anders dan willekeur.  

< nieuwsoverzicht

Postadres

IP & ABR Zorgnetwerk Zuidwest-Nederland
Kamer BA-089
Postbus 2040
3000 CA Rotterdam

Bezoekadres

Dr. Molewaterplein 40
3015 GD Rotterdam