An­tibiotica-bewustzijn in het Maasstad Ziekenhuis

Samen sta je sterker in de strijd tegen resistente bacteriën. Dus bundelden zorghelden de krachten in een antibiotic A-team, het A-team. Met daarin sterspelers die zich vol inzetten voor infectiepreventie. Zo ook Diane Struik, verpleegkundig specialist infectieziekten. Met haar expertise en drive om infectieziekten in te dammen, empowert ze collega’s om samen de strijd aan te gaan tegen resistente antibiotica. Haar visie: “Antibioticaresistentie aanpakken moeten we samen doen, vanuit intrinsieke motivatie. Zoals de uitvinder van penicilline al zei: Antibiotica-middelen zijn een kostbaar goed, iets om verstandig mee om te gaan, anders komt het als een boomerang terug.” Waar zijn Diane en het A-team allemaal mee bezig? En waar dromen ze van?

In het A-team van het Maasstad Ziekenhuis zetten microbiologen, infectiologen, een ziekenhuisapotheker en verpleegkundig specialisten elke dag opnieuw alles op alles om infectieziekten te bestrijden en voorkomen. Het team bewaakt het gebruik van antibiotica. De missie? Minder antibioticaresistente bacteriën om de volksgezondheid te beschermen.

Toen er plek kwam in het A-team voor een verpleegkundig specialist, pakte Diane die met beide handen aan, hoewel de taken nog niet vastlagen. “Er was nog geen concrete functiebeschrijving voor verpleegkundig specialist in het A-team. Die mocht ik zelf gaan invullen. Door mijn passie voor infectieziekten had ik echt de wil om te bouwen aan een actief A-team.”

Antibiotica in de spotlights dankzij A-team

Diane gaf haar takenpakket vorm en antibiotica-bewustzijn bloeide op in het Maasstad Ziekenhuis. “Ik begon met screenen en bekeek dagelijks de voorschriften van alle antibiotica in het hele ziekenhuis. Wat is het antibioticum? Klopt dat met de indicatie? Zijn er kweken afgenomen en kloppen de antibiotica dan nog steeds? Is er een stopdatum ingevuld? Niet het meest uitdagende, wél heel zinvol en leerzaam. Uit die screening komen soms opvallende bevindingen. Dan neem ik actief contact op met de voorschrijvers en vraag ik wat het idee erachter is. Zo adviseer ik afdelingen over de switch naar andere antibiotica. Of wijs ik ze op de stopdata als die niet ingevuld zijn. Mensen krijgen dan een paar dagen te lang antibiotica en dat is zonde. Als A-team houden we ook elke dag de reserve-antibiotica bij, zodat we weten wie deze krijgen en of dat klopt. Het zijn de op het eerste oog kleine dingen die een groot resultaat hebben.”

Haar afstudeeronderzoek richtte ze op goed gebruik van antibiotica door collega’s in het Maasstad Ziekenhuis. Diane: “De focus lag op het empoweren van de verpleegkundige en arts-assistenten in het zorgvuldig omgaan met antibiotica. Zo maakte ik er een gewoonte van om tijdig te switchen van intraveneus naar oraal, altijd kweken af te nemen en stopdata in te vullen.”

“Scholing maakt indruk”

Scholingen en consulten zijn een terugkerend thema in het A-team. Zo geeft Diane ook voorlichting aan verpleegkundigen en arts-assistenten. “Die gaan over wat hun rol is en hoe belangrijk ze zijn in het antibiotica-plaatje. Daar ligt ook de nadruk op het te lang inlaten van infusen en katheters, wat gevaarlijke infecties kan voorkomen. Dat maakt echt indruk op ze. Ook doe ik samen met collega’s uit het A-team onderzoek naar positieve kweken voor de Staphylococcus aureus-bacterie. Waar komt die vandaan? Vervolgens bespreek ik in een consult het beleid met de arts-assistent. Dat scheelt de infectioloog veel consulten in de kliniek. 

Naast antibiotica-awareness in het ziekenhuis, richt het A-team zich ook op antibioticagebruik thuis. Daarvoor is het OPAT opgezet, Ontslagen Patiënten met Antibiotica Thuis. Diane: “Als patiënten nog langer dan vijf dagen opgenomen moeten zijn alleen voor een antibioticum, maar niet meer heel ziek zijn, kunnen ze naar huis. De specialistische thuiszorg geeft het antibioticum thuis. Wij coördineren die overgang. We screenen deze patiënten: Wat voor antibioticum geef je? Waar is het voor? En moet dat iv? Dan organiseren we samen met Bureau Nazorg dat de patiënt zo snel mogelijk naar huis kan. Wij hebben een hotline met het specialistisch team. Zij kunnen ons snel bereiken als er iets niet goed gaat of als ze vragen hebben. Als het niet goed gaat, kan de patiënt weer direct opgenomen worden, zonder dat deze eerst doorverwezen moet worden. Dat werkt goed. Medisch specialisten zien het daardoor ook eerder zitten om patiënten naar huis te laten gaan.”

Collega’s empoweren

Een hoop actie in het A-team dus. Maar hoe reageren collega’s erop? Voelen zij zich op de vingers gekeken? “Het lastige aan onze functie is dat je niet altijd actief in een consult gevraagd wordt. Je gaat je wel bemoeien met antibiotica-voorschrijving, dus wil je wel aandacht hebben voor een goede samenwerking. Eerst vond ik het niet eenvoudig om voorschrijvers te adviseren. Maar in de praktijk pakt het juist goed uit. Ze zijn blij dat ik iets uitzoek en met argumentatie uitleg waarom iets ook anders kan. Dat was ook zo bij de scholingen. We benadrukten vooral hoe belangrijk hun rol is, dat ze echt iets kunnen betekenen en niet dat ze nog meer extra taken erbij krijgen, terwijl het al zo druk is. Nu horen we zelfs dat we gemist worden als we een keer geen rondes doen op de afdelingen. We zijn zichtbaar.”

Antibiotica: een kostbaar goed

Werpt het A-team z’n antibiotica-awareness-vruchten al af? Diane vertelt dat er al zichtbare successen zijn. Zo is iedereen meer bezig met stopdata en kweken afnemen, als een vast ritueel. Ook hebben ze zich onmisbaar gemaakt tijdens de infectierondes. Een prevalentiemeting staat nog op de planning, als de druk door corona afneemt. Twee keer per jaar doen ze een prevalentiemeting. Hoe staat het A-team ervoor? En waar kunnen we nog meer aandacht aan geven?

Diane en het A-team zijn al goed op weg, met een helder toekomstbeeld. De lijst met toekomstige acties is lang en de dromen zijn groot. Glunderend en volhardend zegt Diane: “De kostbaarheid van antibiotica, die mag iedereen intrinsiek voelen. Ook al in de opleiding van toekomstige voorschrijvers. Goed gebruik van antibiotica vergt een lange adem. Het is een proces van gedragsverandering, bewustwording. Daarom blijven we de kern herhalen: het juiste middel geven, versmallen zodra het kan en tijdig stoppen en tijdig switchen. We hopen dat dat een automatisme wordt. Daarna kunnen we randprojecten oppakken, zoals allergie-projecten.

Ook willen we als A-team alle zaken aan elkaar plakken, zodat het één geheel wordt. Als iemand bijvoorbeeld binnenkomt op de spoedeisende hulp vraagt een verpleegkundige naar allergieën. Als die er zijn, heeft dat ook gevolgen voor de medisch specialisten en verpleegkundigen die middelen toedienen aan de patiënt. Als je dat verbindt, verbeter je de kwaliteit.”

Naast empowerment van collega’s, zijn patiënten ook een belangrijke succesfactor in antibioticagebruik. Diane: “Een ander doel is om meer patiëntvoorlichting te geven, zoals uitleg geven over wat is deze bacterie, wat betekent dat voor u en waarom is het belangrijk dat je het goed inneemt?”

Samen strijden

Resistentie is niet iets om in de toekomst te voorkomen, maar het is nu al aan de hand. Het is een mooi goed, maar als je het wil kunnen gebruiken moeten we er zorgvuldig mee omgaan. Uit het gesprek met Diane blijkt maar weer: de strijd tegen resistentie voer je samen!