Atze Boerstra is hoogleraar Building Services Innovation aan de TU Delft. Hij gelooft er sterk in dat aandacht voor goede ventilatie in bijvoorbeeld verpleeg- en zorginstellingen essentieel is voor het welzijn van bewoners en medewerkers. Als directeur van ingenieursbureau BBA Binnenmilieu houdt hij zich dagelijks bezig met binnenluchtkwaliteit en thermisch comfort én met de effecten daarvan op de mens.
Hij ziet dat er in de verpleeghuiszorg wel aandacht is voor bijvoorbeeld brandveiligheid, maar minder voor ventilatie en binnenluchtkwaliteit. In ziekenhuizen is dit heel anders. “Daar hoort het bijna automatisch bij nieuwbouw- en renovatieplannen, maar ook bij onderhoud van het gebouw. Dat is in verpleeg- en zorginstellingen minder, terwijl daar toch ook kwetsbare mensen verblijven. Ik durf de stelling wel aan dat dit hogere prioriteit moet krijgen. Gemiddeld blijven mensen een half jaar tot een jaar in een verpleeg- of verzorgingstehuis. In het ziekenhuis is dit gemiddeld enkele dagen. Dan is comfort en gezondheid in het binnenklimaat veel minder een issue.
In instellingen voor langdurige zorg, waaronder ook de gehandicaptenzorg, praat je over kwaliteit van leven. Als je lange tijd ergens woont, dan wil je je comfortabel voelen en het niet te koud hebben in de winter en oververhit raken in de zomer. Dat is slecht voor je gezondheid en voor je gevoel van welzijn. Het gaat mij om het gevoel van comfort voor cliënten in een moeilijke, soms laatste fase van hun leven. Onze oudere mensen verdienen een comfortabele omgeving.”
Wat staat ons in de weg?
“Het staat gewoon nog niet hoog genoeg op de agenda. Dat hebben we ook gezien bij scholen. Daar is inmiddels een inhaalslag gemaakt. Covid is nu een goede aanleiding om dit ook in zorginstellingen over te nemen. Men moet systematisch na gaan denken over klimaat en ventilatie. Dit is een taak voor de facility managers en ingehuurde leveranciers zoals architecten en installatieadviseurs. Het moet in de opdracht aan hen meegenomen worden. Als er sprake is van een renovatie, of een nieuw onderhoudsplan, laat dan ventilatie niet liggen tot de plannen helemaal klaar zijn. Vaak komt ventilatie pas op het laatst aan de orde. Technisch is er heel veel mogelijk en de kosten zijn goed te overzien, het is vooral een kwestie van bewustzijn en aandacht.
Voor kantoren en scholen bestaan er al PvE’s (Programma van Eisen). We zijn dit nu ook voor long term care facilities aan het ontwikkelen. Dit is een initiatief van TNO, ik ben er vanuit TU Delft bij betrokken en ook TU Eindhoven neemt deel. We definiëren prestatieeisen die meetbaar zijn. Dan kun je doelstellingen vaststellen en een gerichte opdracht aan de installatieleverancier geven.”
Wat kun je nu al doen?
De structurele aandacht voor ventilatie en binnenklimaat is belangrijk en verdient meer aandacht. Maar renovaties en nieuwbouw kosten tijd. Wat kun je ondertussen al doen om de luchtkwaliteit optimaal te houden voor jouw gebouw?
- “Gebouwbeheerders zouden regelmatig de hele installatie na moeten lopen. Staat alle apparatuur aan, werkt het naar behoren, zijn alle roosters open en niet geblokkeerd etc. We hebben zelfs meegemaakt dat de installatie op het dak wekenlang uitstond zonder dat het gemerkt werd.
- Je kunt ook zelf in individuele ruimtes kijken of de ventilatie wel werkt. Prik een tissue aan een stok en houd het voor de ventilatieroosters. Als je ziet dat er geen luchtbeweging is, meld dit dan bij de gebouwbeheerder
- Als het erg warm is, meet dan de temperatuur op verschillende plekken in het gebouw. Zoek oplossingen voor ruimte die duidelijk warmer zijn dan de rest van het gebouw
- Gebruik je zonwering proactief. Doe het omlaag voordat de zon op de gevel staat, zo houd je de zonnewarmte buiten. Niet wachten tot je voelt dat het warm wordt in de ruimte.
- Als je de luchtsnelheid verhoogt, voelt de lucht 2 à 3 graden koeler aan. Dit kun je doen door bijvoorbeeld een tafelventilator te gebruiken. Je kunt aan het einde van de dag de ramen tegen elkaar open te zetten om een briesje te creëren.
- Opletten dat mensen niet te warm gekleed zijn.
- Veel drinken
Ventilatie en beperken van overdracht infectieziekten
In het begin van de pandemie werd door WHO en RIVM gezegd dat ventilatie niet zo’n grote rol zou kunnen spelen, maar inmiddels is er overweldigend wetenschappelijk bewijs dat zeker in kleinere ruimtes die matig geventileerd zijn, ventilatie essentieel is. Alleen maar afstand houden en je handen wassen is niet voldoende. Je hebt een combinatie van maatregelen nodig. Als je voldoende afstand hebt in een goed geventileerde ruimte krijg je per saldo aanzienlijk minder aerosolen met mogelijk virusdeeltjes van de ander binnen. Dus ventilatie doet ertoe, zeker bij kwetsbare mensen in een gezamenlijke woonomgeving.
Wat je bijvoorbeeld kunt doen is zorgen dat er in patiëntenkamers de mogelijkheid bestaat om extra te ventileren. Ik kom tegen dat instellingen ervoor kiezen dat ramen op deze kamers niet open kunnen om veiligheidsredenen. Maar er zijn genoeg betaalbare bouwkundige oplossingen te bedenken om te zorgen dat er toch geventileerd kan worden zonder dat de veiligheid in het geding komt. Daar moeten we niet te zwart/wit over denken. Voor patiënten is het ontzettend belangrijk dat ze zelf invloed hebben op het klimaat op hun kamer.
Ga ook niet met groepen in een te kleine ruimte zitten. Zorg voor luchtvolume, een goede hoogte van de ruimte. Als dat niet kan, beperk dan de grootte van de groep zodat afstand gehouden kan worden en ventilatie effectief is.
We hebben gezien dat de voorzieningen er vaak wel zijn in instellingen en dat deze ook voldoende ventilatie voor een ruimte kunnen bieden. Op papier kan het dus, maar lokaal werkt het dan niet omdat het systeem niet goed onderhouden wordt. Daar is dus ook nog veel winst te behalen.”
Hieronder is een infographic te downloaden over ventilatie-maatregelen in verpleeghuizen:
